Algemeen toezicht en individueel onderwijs, dat met precisie wordt gegeven, zijn twee manieren waarop de leerkracht de ontwikkeling van het kind kan helpen. In deze periode moet ze ervoor zorgen dat ze de klas nooit de rug toekeert terwijl ze met één enkel kind bezig is. Haar aanwezigheid moet gevoeld worden door al deze geesten die ronddwalen en op zoek zijn naar leven. ~ Maria Montessori, De absorberende geest, pagina 271
Miao en haar assistente Laura hadden hun wekelijkse vergadering voor school. Miao had geobserveerd hoe Laura kinderen die de andere kinderen stoorden “omleidde” tijdens de ochtendwerkcyclus. Na veel van deze “omleidingen” stopte de omgeleide leerling tijdelijk met zijn storende gedrag. Een paar minuten later was de leerling er weer mee bezig en Laura doorkruiste het klaslokaal om opnieuw te sturen. Een onbedoeld gevolg van deze “omleidingen” was dat Laura’s bewegingen door het klaslokaal net zo storend, zo niet storender waren dan de leerling die anderen afleidde!
Miao deelde deze observaties met Laura en stelde voor dat ze, voordat ze een kind probeerde te heroriënteren, het kind gewoon observeerde en langzaam tot tien telde. De volgende week, toen ze incheckten, zei Laura: “Ik kan niet geloven hoe goed dat werkte. Meer dan de helft van de situaties waarin ik een van de kinderen wilde heroriënteren en toen pauzeerde om te tellen, corrigeerden ze zichzelf voordat ik bij tien was.”
Gewoon observeren en aanwezig zijn kan vaak al genoeg zijn voor een kind om zijn eigen gedrag bij te sturen. Toen ik voor het eerst van dit concept hoorde, was ik echt verrast. Het was nooit bij me opgekomen dat dit een optie was. Op een ochtend zat ik aan de rand van het klaslokaal mijn basisschoolklas te observeren, met een leerling te lezen en wat aantekeningen te maken. James, 8 jaar oud, liep rondjes door de klas, bezocht vrienden die aan verschillende tafels zaten, maakte grapjes, socialiseerde en stoorde andere kinderen. In het verleden zou ik zijn opgestaan, door het klaslokaal zijn gelopen, het kind hebben aangesproken en hem hebben gevraagd om weer aan het werk te gaan, waarbij ik vaak in een machtsstrijd of ruzie verwikkeld raakte.
Deze keer bleef ik gewoon zitten en keek naar hem, zonder iets te doen. Uiteindelijk voelde hij mijn blik en aanwezigheid aan de andere kant van de kamer en keek me aan. Daarna ging hij weer praten en grapjes maken met zijn vriend. Ik bleef gewoon observeren. Hij keek weer op en zag dat ik keek. Hij draaide zich terug naar zijn vrienden en vervolgde zijn gesprek. Ik bleef gewoon kijken. Opnieuw keek hij en zag dat ik nog steeds keek. Deze keer haalde hij zijn schouders op, zuchtte en ging terug naar de tijdlijn waaraan hij had gewerkt. Hij had zijn eigen beslissing genomen, ik had met weinig moeite een grens gesteld en we konden allebei onze waardigheid in de situatie behouden. Ook kon ik aanwezig blijven voor het kind dat voorlas.
Dr. Montessori suggereerde dat een van onze belangrijkste taken als leerkracht was om de kinderen in de klasomgeving te observeren. Maar als we eerlijk zijn tegenover onszelf, moeten we toegeven dat velen van ons heel weinig tijd nemen om te zitten en te observeren. Een van de meest voorkomende antwoorden die leerkrachten geven op de vraag waarom ze geen tijd besteden aan het observeren van hun klaslokalen, is dat ze daar geen tijd voor hebben. Ze geven lessen, sturen kinderen bij en pakken gedragsproblemen aan. Is het mogelijk dat we eigenlijk veel van de verstoringen in de klas creëren of uitlokken door onze overtuiging dat we op elk wangedrag moeten reageren? Kun je zowel lessen geven als observeren?
“Haar aanwezigheid moet gevoeld worden door al deze geesten die dwalen en op zoek zijn naar leven.”
De volgende keer dat je de kans krijgt om de klas van een andere leerkracht te observeren, merk dan op hoeveel volwassenen de kinderen onbedoeld storen. Volwassenen lopen vaak door de klas om een situatie aan te pakken en zien het spoor niet dat ze achter zich hebben gelaten terwijl ze door de klas liepen. De leerkracht zal, zonder het te bedoelen, niet alleen haar les of werk met een kind verstoren, maar ook de andere leerlingen in de klas verstoren op weg naar het “heroriënteren” van het wangedrag van een ander kind.
Volwassenen hebben een zeer krachtige aanwezigheid in de klas, ongeacht de leeftijd van de kinderen. Hun bewegingen, stem en interacties met de kinderen weerklinken in de hele omgeving. Toen ik James observeerde, deed ik dat niet passief. Ik “vulde de kamer met mijn aanwezigheid”. Als kinderen de aanwezigheid van een volwassene voelen, voelen ze zich veilig. Als ze zich veilig voelen, doen ze het beter! Vaak is een glimlach van de leerkracht al genoeg om een leerling die afgeleid is te kalmeren.
De omgeving voorbereiden op observatie: Overweeg om een paar plekken in het klaslokaal aan te wijzen waar volwassenen gewoon kunnen zitten, aanwezig kunnen zijn en de kinderen actief kunnen observeren, door de ruimte te vullen met hun aanwezigheid, zodat ze kunnen sturen met hun ogen in plaats van met hun lichaam en stem. Veel klaslokalen hebben een observatiestoel. Wat dacht je van een paar voor verschillende weergaven? We namen de suggestie aan en de resultaten waren verbluffend. Tot onze verbazing, toen de assistent gewoon zat en de kinderen en de klas als geheel actief observeerde, stopten de kinderen vaker wel dan niet met hun storende gedrag zonder dat hen dat gevraagd werd, of vroegen hun klasgenoten hen om te stoppen. [1]
Tot de volgende keer…
[1] Nelsen, Jane en Chip DeLorenzo. Positieve Discipline in de Montessoriklas: Preparing an Environment That Fosters Respect, Kindness and Responsibility. USA, Parent Child Press, 2021, pagina 118-120.
