“Fouten verdelen mensen, maar hun correctie is een middel tot eenheid. Het wordt een zaak van algemeen belang om fouten te corrigeren waar ze ook gevonden worden. De fout zelf wordt interessant. Het wordt een verbinding en is zeker een band van broederschap tussen mensen. Het helpt vooral om harmonie te brengen tussen kinderen en volwassenen. Het ontdekken van een kleine fout bij een volwassen persoon veroorzaakt geen gebrek aan respect bij het kind of een verlies aan waardigheid bij de volwassene. De fout wordt onpersoonlijk en is dan controleerbaar. Op deze manier leiden kleine dingen tot grote.” (Maria Montessori, De absorberende geest, Pagina 250-251).
Kinderen leren boete te doen
Fouten zijn een kans om te leren. De Latijnse afleiding van het woord amenderen is emendare, wat corrigeren betekent. Verbeteren betekent fouten corrigeren. Het woord verontschuldiging wordt meestal gedefinieerd als een spijtbetuiging of een erkenning van een fout(http://www.merriam-webster.com/dictionary/apology). Interessant genoeg is dit de tweede definitie in het Merriam Webster woordenboek. De eerste definitie is “een formele rechtvaardiging” of “een excuus”.
De meeste kinderen wordt tegenwoordig thuis geleerd om zich te verontschuldigen. Ze worden gedwongen om spijt te betuigen, zelfs als ze geen spijt hebben van hun daden. Dit leert hen manipulatievaardigheden en doet niets om een fout recht te zetten. Sterker nog, het maakt het probleem vaak erger omdat de beledigde leerling begrijpt dat de overtreder geen spijt heeft van haar fout. Bovendien, wanneer kinderen en volwassenen zich verontschuldigen, volgen ze de verontschuldiging met een excuus voor hun gedrag. “Het spijt me dat ik tegen je schreeuwde. Ik had een zware ochtend en heb niet genoeg geslapen.” Hoe zou jij het vinden om zo’n verontschuldiging te ontvangen? Wat zou je kunnen denken? Misschien, “Dat is aardig. Geeft dat je toestemming om tegen me te schreeuwen?”
Een verontschuldiging, zonder excuus, is soms zeker op zijn plaats. Soms kunnen we een fout niet herstellen. Als ik informatie deel die ik voor mezelf had moeten houden, is er geen manier om dat te herstellen. De informatie is openbaar. Ik kan wel een verontschuldiging aanbieden, mijn spijt betuigen en mijn fout eerlijk erkennen.
Fouten maken vereist dat we het goedmaken waar mogelijk, en op zijn minst onze excuses aanbieden, zonder excuus, wanneer het niet mogelijk is om het goed te maken. De Drie V’s van Herstel zijn een concrete manier om fouten te herstellen en relaties te verbeteren. Als leerlingen leren om fouten goed te maken en relaties te herstellen, kunnen die relaties vaak sterker worden dan ze voor de fout waren.
Als leerkrachten modellen maken van het goedmaken met leerlingen wanneer ze fouten maken, zendt dit een krachtige boodschap uit – Het is OK om fouten te maken! Het schept vertrouwen en een band tussen de leerkracht en de kinderen en bevordert het vertrouwen en de bereidheid om verantwoordelijkheid te nemen zonder schaamte. Kinderen leren om fouten goed te maken, helpt hen om levenslange sociale en relationele vaardigheden op te bouwen en hun band met anderen te verdiepen.
De drie V’s van herstel
- Erken de fout met een gevoel van verantwoordelijkheid zonder schuld of excuses.
“Ik heb vandaag in de kring tegen je geschreeuwd.”
“Ik heb je van de glijbaan geduwd.”
“Ik heb vandaag je potlood gestolen toen je naar de wc ging.”
“Ik heb je niet in ons spel betrokken.”
- Verzoen door begrip te tonen voor gekwetste gevoelens en de ander te laten weten dat hij of zij de pijn niet heeft verdiend. Bied je excuses aan.
“Dat moet je in verlegenheid gebracht hebben. Het spijt me.”
“Dat moet echt pijn hebben gedaan.”
“Dat heb je niet verdiend.”
“Ik zou ook heel boos zijn geweest, als ik jou was. Het spijt me.”
“Je voelde je vast buitengesloten.”
- Los het probleem op, indien mogelijk, door samen aan een oplossing te werken of te vragen wat er nodig is om dingen goed te maken, of vraag gewoon om vergeving.
“Wat kan ik doen om dit goed te maken?”
“Wil je me vergeven?”
“Kan ik je helpen met een ijskompres?”
“Hier, ik heb een nieuw potlood voor je gekocht. Wil je wat hulp bij het afmaken van het werk dat je niet afkreeg?”
“Zou je bereid zijn om samen met mij aan oplossingen te werken?”
Hier is een voorbeeld van een kind dat het goedmaakt met een ander kind:
“Francis, ik plaagde je eerder op de speelplaats en ik zag je huilen. Ik weet dat ik je gekwetst heb. Wat kan ik doen om dit recht te zetten?”
Door kinderen te leren om het goed te maken, krijgen ze levenslange sociale vaardigheden. Wanneer kinderen (en ook volwassenen) het op een effectieve manier goedmaken, bouwen ze acceptatie en verbondenheid met elkaar op. Als kinderen zich geaccepteerd en verbonden voelen, voldoen ze aan hun meest basale sociale behoefte en verdwijnt de behoefte om zich te misdragen of om op een ineffectieve manier acceptatie te krijgen.
Het goedmaken met kinderen
Een van de meest voorkomende fouten die volwassenen maken als ze het goedmaken met kinderen, is dat ze excuses aanbieden voor hun gedrag. Ik geloof niet dat volwassenen dit doen omdat ze het slecht bedoelen. Ik denk dat volwassenen excuses geven voor hun gedrag omdat ze willen dat het kind weet dat het niet hun schuld is. Als mensen echter excuses geven voor hun gedrag, ongeacht hun intentie, dan komt de genoegdoening of verontschuldiging hol over en gaat het meer om de persoon die het goedmaakt dan om de persoon die gekwetst is.
Hier is een voorbeeld van het goedmaken, met en zonder excuus. Doe even alsof jij degene bent die gekwetst is en deze twee berichten ontvangt.
“Het spijt me zo dat ik in de kring tegen je snauwde. Onze baby was de hele nacht wakker en ik ben chagrijnig vanmorgen, en het was niet jouw schuld.”
“Vanmorgen snauwde ik je af in de kring. Je moet je beschaamd en gekwetst gevoeld hebben. Dat had je niet verdiend. Wil je me vergeven?”
Welke boodschap zou je liever ontvangen? Welke boodschap zou helpen om de relatie weer op te bouwen?
Volwassenen maken voortdurend fouten met kinderen. Ik maak voortdurend fouten met kinderen. Ik werk al heel lang met kinderen op Montessorischolen. Ik maak nog steeds fouten. Ik kan nog steeds streng, inconsequent, toegeeflijk, ongeduldig en nog veel meer bijvoeglijke naamwoorden zijn. Ik maak veel minder fouten dan toen ik nog een jonge leerkracht was, maar ik maak ze nog steeds.
Fouten zijn een kans om te leren. Ze zijn ook een kans om te groeien en sterker te worden dan voordat de fout werd gemaakt. Wanneer een menselijk bot na een breuk geneest, is het sterker dan voor de breuk. Velen van ons hebben deze ervaring gehad met andere volwassenen. We maken een fout. We kwetsen iemand anders. We maken het goed en de relatie is sterker dan voor de fout. Het is verbazingwekkend!
Voordat ik de Drie V’s van Herstel leerde kennen, ging ik maar al te vaak naar huis met gevoelens van schuld en wroeging omdat ik mijn geduld had verloren met een kind in mijn klas. De volgende dag vond ik mezelf vaak ofwel overdreven berouwvol of in ontkenning. Meestal voelde ik me berouwvol en in plaats van het goed te maken, werd ik toegeeflijk in een onbewuste poging om gekwetste gevoelens of misverstanden te herstellen. Dan verloor ik waarschijnlijk weer mijn geduld met het kind, omdat mijn toegeeflijke gedrag uitlokte tot wangedrag. Soms, als ik een voortdurende strijd had met een leerling, ging ik mijn gedrag ontkennen en maakte ik excuses voor mijn gedrag omdat het gedrag van het kind voortduurde. Dit gedrag van mijn kant creëerde een machtsstrijd, die ook meer wangedrag van de leerling uitlokte.
Toen ik leerde om het goed te maken met leerlingen, begonnen mijn relaties met de leerlingen te veranderen. Er was een lichtheid en een respect dat er eerder niet was. Lichtheid, omdat ik vertrouwen opbouwde bij de leerlingen door verantwoordelijkheid te nemen, en ik liet ook zien dat het oké was om fouten te maken. Als volwassenen fouten mogen maken en verantwoordelijkheid mogen nemen, waarom leerlingen dan niet? Het wederzijds respect tussen de leerlingen en mij begon ook toe te nemen. Kinderen horen niet vaak dat volwassenen verantwoordelijkheid nemen, zonder excuses of verwijten. Het is een verfrissende ervaring die respect opwekt, ook al zijn volwassenen vaak bang dat het onthullen van hun onvolkomenheden het respect zal aantasten. Stel je voor dat een politicus op zou staan en zou zeggen: “Ik zat fout. Dit is waarom________. En hier is wat ik van plan ben te doen om mijn fout te herstellen___________.”?
OK, verder wil ik niet afdwalen naar politieke zaken!
Suggesties om het goed te maken voor volwassenen en kinderen
- Koel af voordat je iets goedmaakt.
- Vermijd koste wat het kost om te vermelden wat de andere persoon heeft gedaan. Vertrouw erop dat ze zelf de verantwoordelijkheid nemen.
- Als je de neiging hebt om te veel excuses aan te bieden (je overal voor verontschuldigen, zelfs als het je niet spijt), zorg er dan voor dat je alleen dingen goedmaakt als je spijt hebt van je daden.
- Als je de neiging hebt om te weinig excuses te maken (je verontschuldigt je zelden), leer dan te vertrouwen op de empathie en vergevingsgezindheid van anderen. Het is OK om fouten te maken.
- Begin altijd met wat je hebt gedaan om gekwetste gevoelens te veroorzaken. Als je “het spijt me” zegt, doe dat dan aan het einde.
Tot de volgende keer…
Bron: Nelsen, Jane. Positieve Discipline: The Classic Guide to Helping Children Develop Self-Discipline, Responsibility, Cooperation, and Problem-Solving Skills. Verenigd Koninkrijk, Random House Publishing Group, 2011.
Bron: Nelsen, Jane; DeLorenzo, Chip. Positieve Discipline in de Montessoriklas. V.S., Parent Child Press, 2021
