Fouten zijn een kans om te leren

Het ongedisciplineerde kind krijgt discipline door te werken in het gezelschap van anderen; niet door te horen dat hij stout is. Discipline is dus in de eerste plaats een leerervaring en minder een strafervaring als er op de juiste manier mee wordt omgegaan. (Montessori, 1995)

Kintsugi is een oude Japanse kunstvorm. Volgens de legende werd de kunstvorm per ongeluk ontdekt toen een krijger van de shogun een geliefde theekom brak. De theekom werd gerepareerd door een lokale ambachtsman met behulp van een gouden lijm. Het resultaat was niet alleen prachtig en uniek, maar ook sterker en waardevoller dan het origineel. Kitsugi aardewerk is prachtig en de symboliek ervan herinnert ons aan de echte waarde van onze fouten en onvolkomenheden. Een goede vriend zei ooit: “Ervaring is niet de beste leermeester. Het is de enige leraar.” 

Montessorikinderen maken de hele dag door fouten.  Een Montessoriklas is als een laboratorium waar kinderen de vrijheid krijgen om te leren vanuit hun eigen ontdekking in een voorbereide omgeving die niet alleen aanmoedigt maar ook vereist dat ze fouten maken om te leren. Dit is het fundamentele (en bemoedigende en optimistische) principe achter Montessori’s zelfcorrigerende materialen. Het idee dat fouten kansen zijn om te leren is geworteld in het vertrouwen in het kind en de menselijke natuur zelf – een vertrouwen dat het kind wil leren en de wereld om zich heen wil ontdekken.   

Dat gezegd hebbende, is het niet moeilijk om academische fouten te zien als kansen om te leren en te ontwikkelen.  Een fout bij het gebruik van het Stempelspel die vervolgens wordt gecorrigeerd, kan zonder al te veel problemen met vertrouwen en geduld worden opgevangen door een observerende volwassene. De volwassene kan kinderen toestaan om fouten zelf te corrigeren, als ze dat kunnen, of hij kan terugkomen en een andere les geven. Het resultaat is dat Montessori-kinderen vaak zelfverzekerd zijn in het aangaan van nieuwe uitdagingen en graag leren van hun academische fouten. Maar hoe zit het met gedragsfouten? We zouden allemaal graag denken dat we net zo geduldig zouden reageren op een fout met de Stamp Game als wanneer een kind zich misdraagt, maar de waarheid is dat het veel moeilijker is.

Hoewel kinderen zich misdragen omdat ze ontmoedigd zijn, kan hun wangedrag zeer onaantrekkelijk en kwetsend zijn. Het kan gaan om slaan, plagen, buitensluiten, opstandigheid, koppigheid, vernieling van eigendommen of gewoon algemeen gebrek aan respect. In het heetst van de strijd, vooral als het gedrag van een kind kwetsend en herhaaldelijk is geweest, zien niet velen van ons de situatie als een kans om te leren hoe je levenslange sociale vaardigheden kunt ontwikkelen. Het is moeilijk om het ontmoedigde kind door zijn sluier van wangedrag heen te zien – en om op deze momenten bemoedigend te zijn. Het aanleren en oefenen van vaardigheden om dit doel te bereiken is een belangrijk aandachtspunt van Positieve Discipline in de Montessoriklas. In plaats van kinderen te straffen voor fouten, betrekken we kinderen bij het vinden van oplossingen om de fout te herstellen.

Of een kind nu drie of dertien is, het is bezig met een levenslang proces van leren hoe relaties te ontwikkelen, hoe respectvol met elkaar om te gaan, hoe vrienden te behandelen, wat te doen als hun gevoelens gekwetst zijn, hoe om hulp te vragen, hoe op gepaste wijze “nee” te zeggen tegen een vriend, wat te doen als een vriend “nee” tegen hem zegt, enz. Ze leren deze en andere sociale vaardigheden door te doen. Ze misdragen zich, maken fouten en proberen het opnieuw. Kinderen gedijen goed in een omgeving waar ze geen schaamte, schuld en vernedering ervaren wanneer ze zich misdragen. Hun natuurlijke verlangen om samen te werken en bij te dragen wordt gevoed en ontwikkeld als volwassenen gedragsfouten zien als een kans om te leren. Dit begrip kan ons helpen om wangedrag met begrip tegemoet te treden. En begrip moet niet verward worden met toegeeflijkheid. Het woord discipline komt van het Latijnse woord  discipulina, wat “leren” betekent. Effectieve discipline, of discipline die leert, is zowel vriendelijk als streng.

Onderzoek heeft aangetoond dat fouten gunstig zijn voor het leren, maar alleen als de leerling op een bemoedigende, veilige manier wordt ondersteund. Fouten kunnen complex denken aanmoedigen, verdere scholing en groei stimuleren en kunnen leiden tot dieper begrip. (Metcalfe, 2017)

Hoe ziet een sociaal-emotionele omgeving eruit die consequent en veilig is en waarin kinderen van hun fouten kunnen leren zonder bang te hoeven zijn voor schaamte of vernedering?  Hier zie je een glimp van dat klaslokaal:

• Volwassenen begrijpen waarom kinderen zich misdragen en zien fouten als kansen om te leren;
• Kinderen observeren volwassenen die vrijuit hun fouten toegeven en hen openlijk corrigeren;
• Volwassenen begrijpen dat sociale vaardigheden worden aangeleerd en nemen de tijd voor training door middel van direct onderricht in genade en hoffelijkheid en sociale vaardigheden;
• Kinderen worden betrokken bij het oplossen van problemen, zowel individueel als in de gemeenschap;
• De interactie tussen volwassenen is zowel vriendelijk als streng;
• Kinderen ervaren een respectvolle, consequente en voorspelbare benadering van discipline, met duidelijke verwachtingen en consequente, ondersteunende opvolging door de volwassenen.

Tot de volgende keer…

Referenties

Montessori, M. (1995). De absorberende geest 1995. Henry Holt.